دوره‌های تاریخی آجرکاری در ایران
با توجه به اسناد و مدارک موجود در پیدایش و کاربرد آجر در ایران، هنر آجرکاری به هزار سال پیش بر می گردد. ایرانیان باستان از دیرباز با آجر آشنایی داشته و از آن در قسمت های مختلف بناها، از جمله در اسکلت، قوس‌ها، پوشش سقف ها، نما سازی و کف سازی استفاده می‌کردند.
به طور کلی صنعت هنر آجرکاری در معماری پیش از دوران هخامنشیان تکامل یافت. در دوره هخامنشی پخت آجرهای لعاب دار، نقش دار و برجسته بسیار رونق یافته بود. بنای زیگورات چغازنبیل در شوش، طاق کسری در تیسفون، طاق های بزرگ قصر فیروزآباد در فارس و بناهای معلق بابل در عراق، از هنر اجرکاری در معماری قبل از دوره اسلامی می باشند.
آجرکاری در دوران های مختلف تاریخی پس از اسلام، به پنج دوره تقسیم شده است:
- دوران اول: سامانی، غزنوی، ال زیار و آل بویه
- دوران دوم: سلجوقیان و خوارزمشاهیان
- دوران سوم: ایلخانیان، تیموریان و آل مظفر
- دوران چهارم: صفویه
- دوران پنجم: زندیه و قاجاریه
از آنجایی که آجر را از پختن خشت خام به دست می‌آورند، در دوره های مختلف، اندازه و شکل آجرها تغییر کرد؛ در هر دوره، در بناهای تاریخی، با توجه به نوع خاک، مکان و شیوه اجرا، ابعاد آجر تغییر کرده است. آجرهای چهارگوش و مستطیل شکل، بیش‌‌ترین کاربرد را در معماری داشتند و اندازه ی آجرها، از طول، عرض، پهنا و ضخامت، به مرور زمان کوچک تر شد.
مقاومت بالا، دوام و ماندگاری، تنوع رنگ، تنوع سایز آجرها، تولید آسان، در دسترس بودن مواد اولیه، قابلیت تراش شدن، رنگ پذیری با لعاب و رنگ های معدنی، انعطاف پذیری در اقلیم های مختلف، عایق در برابر گرما و سرما، چیدمان راحت و هم‌خوانی با سایر مصالح همچون کاشی، سنگ و گچ، از مزایای اجر هستند که به کاربرد فراوان آن در معماری ایران انجامید. سیمون آیوازیان در خصوص بناهای آجری ایرانی گفته است: ظهور آجر در معماری ایرانی، نه یک ذره در مقابل کلان معماری، بلکه واحدی است که در دل و بطن معماری می نشیند و نقش تعیین کننده ای دارد؛ آجرهای ساختمان، همچون نت در موسیقی هستند، یا همچون کلمات در شعر.
برج های دوگانه خرقان، مقبره ی امیراسماعیل سامانی، گنبد خاکی و ستو‌ن های مسجد جامع اصفهان، کاروا‌‌‌ن‌سرای رباط شرف و انواع برج ها، میل ها و منار‌‌‌ه های مختلف، مانند برج مهمان‌دوست در دامغان، برج علاءالدین در ورامین و میل رادکان در خراسان از شاهکارهای بناهای آجری دوره ی اسلامی هستند.