شوره یا سفیدک

تعریف شوره
شوره، رسوب نمک های محلول در آب است که در اثر تبخير آب بر روی سطح ديوارهای بنايی باقی می ماند. اين ماده معمولاً همزمان با ساخت ساختمان يا مدتی پس از اتمام ساخت بر روی نمای ساختمان ظاهر می شود.
در آجر معمولاً سولفیدها و به ويژه پریت (سولفید آهن) وجود دارد. این سولفیدها در حین پخت اکسیده میشوند و SO3 را تولید میکنند. SO3 با اکسیدهای بازی موجود در رس واکنش می دهد و سولفاتهای کلسیم، سدیم، پتاسیم و سولفات منیزیم را ایجاد می کند.

سولفاتهای سدیم، پتاسیم و منیزیم هنگامی که حرارت پخت آجر در کوره از ۹۵۰ درجه بالاتر می رود آزاد می شوند درحالیکه سولفات کلسیم به حرارت حداقل ۱۲۰۰ درجه برای آزاد شدن نیاز دارد. معمولاً حرارت پخت آجر از ۹۵۰ تا ۱۲۰۰ درجه متغیر است بنابراین از بین سولفاتهای کلسیم، سدیم، پتاسیم و منیزیم موجود در آجر، تنها سولفات کلسیم در بعضی مواقع و در مقادیر کم بر روی آجر ظاهر میشود.
وقتی که شوره بر روی دیوار ظاهر میشود اغلب به اشتباه عامل آن را، تنها آجر می شناسند. درحالی که نمکهای محلول در ملات و دوغاب، شن و آب مورد استفاده نیز ممکن است باعث ایجاد شوره شوند.

جدول ۱- انواع نمکهایی که باعث ایجاد شوره می شوند و منابع آنها

انواع نمکهای شوره آجر

انواع شوره ها
شوره ها انواع مختلفی دارند: شوره های سولفاتی، شوره های کربناتی، شوره های کلروری و شوره های نيتراتی.

  • شوره های سولفاتی

پس از هر بارندگی، آب باران کم و بیش در سطح دیوار نفوذ می کند، به ویژه در دیوارهایی که بیشتر در معرض باران قرار دارند. اگر دیوار با ملات گچ ساخته شده باشد، یا با ملات گچ بند کشی شده باشد، یا برای ساختن ملات، آب و ملات سولفات دار استفاده شده باشد، یا برای زود گیر کردن ملات ماسه آهک به آن گچ زده باشند، آب باران که با  CO2 هوا H2CO3 را تشکیل داده است، در ملات دیوار نفوذ کرده با گچ ترکیب می شود و به سطح دیوار می آید. پس از بخار شدن آب ، سولفات حل شده در آن، به شکل شوره یا سفیدک در روی دیوار به جا می ماند. این کار تا وقتی ادامه می یابد که همه گچ مصرف شده در دیوار به شکل سفیدک روی دیوار ظاهر شود .

  • شوره کربناتی

اگر اجرای آجر با دوغاب ملات آهکی و سیمانی باشد هنگامی که آجر این دوغاب را جذب می کند، Ca(OH)2  موجود در آن با CO2 هواترکیب شده، آب و CaCO3 را تولید می کند. سپس آب بخار می شود و CaCO3 روی دیوار باقی می ماند و شوره می زند. هرگاه آب ملات سخت باشد و بیش از اندازه سنگ آهک داشته باشد پس از گرفتن ملات و بخارشدن آب اضافه، گرد سنگ آهک به شکل سفیدک روی دیوار باقی می ماند. چنانچه باران در دیوار نفوذ کند، به ويژه اگر دیوار تازه ساخته شده باشد، آب باران که کمی CO2 در خود حل کرده است با کربنات کلسیم مانده در دیوار ترکیب Ca (HCO3)2 را می سازد که بر روی دیوار ظاهر می شود. پس از خروج CO2 و آب، CaCO3 به شکل شوره یا سفیدک بر روی دیوار باقی می ماند.

  • شوره کلروری

چنانچه برای تمیز کردن سفیدک کربناتی نمای دیوار از جوهر نمک رقیق شده استفاده شود در این صورت جوهر نمک با سفیدک آهکی دیوار ترکیب کلرور کلسیم را می دهد که آن را باید با آب شست.

CaCO3+ 2 HCL —>  CaCl2+ H2O+CO2

اگر جوهر نمک غلیظ باشد یا خوب پاشیده نشود، یا پیش از پاشیدن آن، نمای دیوار آب پاشی و خیس نشده باشد، جوهر نمک رقیق لای درزها و بندهای دیوار می ماند ، آجر آن را می مکد و با آهک شکفته ملات ، کلرورکلسیم را می سازد. پس از خشک شدن دیوار، کلرور کلسیم به شکل سفیدک روی دیوار باقی می ماند. اگر در ساختن دیوار، سنگ یا آجر کلرور دار مصرف شود یا آب کلرور دار در دیوار نفوذ کند، روی آن سفیدک کلروری می زند. کلرور کلسیم نم کش است هرگاه آب باران آن را از روی دیوار نشوید، در هوای نمناک نم می کشد و روی دیوار لکه های نم پیدا می شود. پس از خشک شدن دیوار، کلرور بلوری شده به شکل سفیدک روی دیوار می ماند. کلرور بلوری شده هنگام نمناکی هوا، از نو نم می کشد و روی دیوار لکه نم نمایان می گردد. اگر این کار دنبال شود و کلرور پی در پی، بلوری و غیر بلوری گردد، ملات دیوار خراب می شود.

    • شوره نیتراتی

هرگاه آجر پیش از مصرف به جسم های نیترات دار مانند پهن یا رستنی های پوسیده آلوده شده باشد، در هوای نمناک نیترات آنها آب می مکد و روی دیوار لکه های نم پیدا می شود که پس از خشک شدن، به شکل لکه های سفیدک نیتراتی به جا می ماند.

مقایسه شوره و لکه هایی که بر روی دیوار ایجاد می شود

شناسایی منشأ شوره، لکه یا مواد خارجی موجود بر روی دیوار اولین گام در جهت حذف شوره یا لکه است. برخی لکه ها اغلب با شوره اشتباه گرفته می شوند زیرا شناسایی درست شوره یا لکه ممکن است سخت باشد و توصیه می شود از تجربه افرادی که در زمینه آجر تخصص دارند استفاده شود. هنگامی که تشخیص به درستی انجام شود شوره یا لکه را می توان بر طرف کرد. روشهای نامناسب حذف لکه یا شوره ممکن است منجر به ایجاد لکه های بیشتر یا صدمه زدن به آجر شود. شوره معمولاً یک رسوب بی ضرر از نمکهای محلول است که می تواند بر روی فضاهای محدودی در سطح آجر (شکل ۱- الف) و یا روی ملاتهای اتصال دهنده آجر ظاهر شود ( شکل ۱- ب) هر چند بسیاری از محققان رسوب کربنات تشکیل شده بر روی دیوار های آجری را شوره به حساب مي آورند ولی برخی منابع معتقدند هر لکه سفیدی که بر روی دیوار آجری ظاهر می شود لزوماً شوره نیست و لکه های حاصل از رسوب کربنات و رسوب سیلیکاتی نباید با شوره اشتباه شوند.

مقایسه شوره و لکه هایی که بر روی دیوار ایجاد می شودشکل۱- الف: شوره بر روی فضاهای محدودی در سطح آجر     ب: شوره بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر

بیرون زدگی آهک (Lime Run) (رسوب کربنات)
این لکه ها معمولاً به رنگ سفید یا خاکستری ظاهر می شوند، آجرها در محل این لکه ها پوسته پوسته می شوند و نمای دیوار را فرسوده می کنند (شکل ۲- الف). این لکه ها تقریباً همیشه در اطراف یک سوراخ کوچک یا شکاف باز روی سطح دیوار اتفاق می افتند (شکل ۲- ب).

بیرون زدگی آهکی (Lime Run) (رسوب کربنات) - شوره آجرشکل ۲-الف: بیرون زدگی آهکی (Lime Run)     شکل ۲-ب: بیرون زدگی آهکی در اطراف شکاف و یا سوراخ های موجود در دیوار

منبع کلسیم که بیرون زدگی آهکی را تشکیل می دهد می تواند ملات یا دیگر مواد سازنده دیوار باشد. آب، کلسیم موجود را به شکل محلول از شکافهایی که در دیوار وجود دارند، به سطح می آورد و در سطح دیوار، این محلول با دی اکسید کربن هوا واکنش داده و رسوب پوسته پوسته کربنات کلسیم را تشکیل می دهد. برای کاهش امکان ایجاد لکه های آهکی، آب اضافی باید حذف شود یا حتی الامکان مسیر آن به سطح دیوار قطع شود.

کف سفید رنگ (white scum) (رسوب سیلیکاتی)
این لکه ها دارای رنگ سفید یا خاکستری می باشند و باعث تغییر رنگ نمای آجر می شوند. که این تغییر رنگ ممکن است در تمام سطح آجر یا در شکل های کوچک نامنظم روی آجر ظاهر شود. این رسوب معمولاً با شستن آجر با محلول اسید هیدروکلریک، روی دیوار ظاهر می شود. این رسوب نباید با مواد کف مانند سفیدی که گاهی در حین ساخت آجر و قبل از کاربرد آجر در نما، روی آجر ایجاد می شوند اشتباه شود.

کف سفید رنگ (white scum) (رسوب سیلیکاتی) - شوره آجر

شکل ۳: کف سفید رنگ (white scum)
لکه های سبز یا زرد وانادیم
لکه های سبز یا زرد که بر روی آجر ظاهر می شوند معمولاً در اثر رسوب نمکهای وانادیم می باشند. این نمکها شامل سولفاتها، کلریدها یا هیدراتهای وانادیم هستند. مکانیسم پیدایش این لکه ها بر روی آجر مانند مکانیسم ظهور شوره است. این لکه ها ممکن است بر روی آجرهای قرمز، زرد نخودی یا آجر سفید ظاهر شوند. این لکه ها بر روی آجرهای رنگ روشن، آشکار تر هستند. جلوگیری از پیدایش لکه های وانادیم مهم است زیرا حذف این لکه ها سخت است و ممکن است در اثر تمیز کردن به لکه های قهوه ای رنگ تبدیل شوند. شکل زیر تصاویری از وجود لکه های وانادیم بر روی آجر را نشان می دهد.

لکه های سبز یا زرد وانادیم - شوره آجرشکل ۴-الف: لکه زرد وانادیم بر روی آجر     ب: لکه سبز وانادیم بر روی آجر

لکه های منگنز
تحت شرایط خاص لکه قهوه ای، قهوه ای مایل به زرد و گاهی خاکستری بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر ظاهر می شود (شکل ۵-الف). گاهی این لکه قهوه ای علاوه بر روی ملات اتصال دهنده روی خود آجر نیز توسعه می یابد (شکل ۵-ب). این نوع لکه در نتیجه وجود اکسید منگنز است که می تواند به عنوان عامل رنگ در ماده اولیه آجر به کار رود و سپس در اثر واکنش با یک اسید، این لکه ها را ایجاد می کند. در طول پروسه پخت آجر، عامل منگنز تحت تأثیر چندین واکنش شیمیایی، غیر قابل حل در آب می شود درحالی که این ماده قابلیت حل در اسید ضعیف را دارد. وقتی که آجر در معرض شستشو با اسید قرار می گیرد و یا در بعضی مناطق جغرافیایی در معرض باران اسیدی قرار گیرد، اکسید منگنز در اسید حل شده و به سمت سطح آجر حرکت می کند و باعث پدیدار شدن لکه خواهد شد .

لکه های منگنز - شوره آجرشکل ۵-الف: وجود لکه های منگنز بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر   شکل ۵-ب: لکه منگنز توسعه یافته که علاوه
بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر، بر روی خود آجر نیز نمایان شده است

لکه های حاصل از منابع خارجی ( منابعی غیر از مصالحی که در تشکیل دیوار به کار می روند)
لکه های دیگری که آجر را تحت تأثیر قرار می دهند معمولاً به وسیله منابع دیگری مانند آلودگی، رشد موجودات زنده و غیره ایجاد می شوند. معمولاً منبع ایجاد کننده این لکه ها آشکار است. لکه های حاصل از رشد موجودات زنده می توانند شامل جلبک یا کپک باشند (شکل ۶-الف).

لکه های حاصل از منابع خارجی - شوره آجرشکل ۶-الف: لکه حاصل از رشد موجودات زنده        شکل ۶-ب: لکه حاصل از وجود مس در نزدیکی دیوار

مواد ویژه ای که در بالا و یا در نزدیکی دیوار قرار می گیرند مانند مس (شکل ۱۵-ب)، برنز، آلومینیوم، گچ یا رنگ می تواند باعث لکه آجر شود. بعلاوه آب سخت حاصل از سیستم آبیاری بارانی می تواند بر روی دیوار اثر بگذارد چنانچه در هر کدام از موارد فوق تشخیص لکه به درستی انجام شود می توان روش مناسبی را برای شستشوی آجر انتخاب کرد.

مکانیسم ایجاد شوره
براي ايجاد شوره سه شرط زير بايد فراهم شود.
۱٫  وجود نمک های محلول در ديوار
۲٫  وجود رطوبت کافی که نمک ها را به محلول های نمکی تبديل کند.
۳٫  وجود مسيری برای حرکت محلول های نمکی به سمت سطح ديوار و تبخير نمک های محلول در سطح

وقتی که شوره بر روی دیوار ظاهر میشود اغلب به اشتباه عامل آن، تنها آجر شناخته می شود. درحالی که نمکهای محلول در ملات و دوغاب، شن و آب مورد استفاده نیز ممکن است باعث ایجاد شوره شوند

برخی از عوامل موثر در بروز شوره بر روی دیوار عبارتند از:

۱٫    نقش ملات در تشکیل شوره
اولین و آشکارترین منبع که باعث آلوده شدن آجر به شوره می شود ملات است. ملات حداقل از چهار طرف و گاهی از ۵ طرف با آجر در تماس است. ملات در حالت مرطوب با آجر به کار برده می شود که در این حالت رطوبت فراوانی را برای انتقال نمک های محلول از ملات به آجر فراهم می کند. اگر میزان نمکهای محلول ملات، قابل توجه باشد به تناسب مقدار رطوبت انتقال یافته، نمکهای محلول ملات به سمت آجر حمل خواهند شد.
واکنش سیمان: از مهم ترین عناصر محلول هیدروکسید کلسیم می باشد این ماده در تمام سیمان ها یافت می شود. این ماده با دی اکسید کربن موجود در هوا واکنش داده و کربنات کلسیم را تشکیل می دهد که پودر سفید رنگی است.

۲٫    نقش آجر در ایجاد شوره
آجر ممکن است محتوی نمکهای محلول باشد و باعث ایجاد شوره شود. پتانسیل آجر برای شوره زدن را می توان با استفاده از تست شوره مطابق با روش موجود در استاندارد آمریکا (ASTM C67)  مورد بررسی قرار داد. در این آزمون آجر را برای یک دوره ۷ روزه در آب مقطر قرار می دهند. در پایان هفت روز آجر را خشک کرده و ازنظر شوره مورد بررسی قرار می دهند و با آجری که درون آب نبوده (آجر شاهد) مقایسه می کنند. فرد انجام دهنده آزمون بر اساس مشاهدات چشمی، آجرهای مورد آزمون را شوره زده (effloresced)  یا بدون شوره (not effloresced)  ارزیابی می کند. در آجرهای رسی که ماده اولیه آنها خاک رس است معمولاً پتانسیل ایجاد شوره وجود دارد، چنانچه میزان این شوره کم باشد و منجر به پوسته شدن آجر نشود و زیبایی نما را تحت تأثیر قرار ندهد، مشکل ساز نخواهد بود و می توان آن را به راحتی بر طرف کرد. شرایط آزمون شوره مطابق با استاندارد آمریکا، خیلی سخت گیرانه تر از شرایط محیطی نرمالی است که ممکن است آجر را در معرض شوره قرار دهد. آجرهایی که مطابق با این آزمون، شوره زده ارزیابی می شوند، ممکن است در شرایط محیطی نرمال هنگامی که آجر در ساختمان به کار می رود، در معرض شوره نباشند.

۳٫    آجر توکار که نما روی آن اجرا می شود:
درصورتیکه آجر توکاری که آجر نما روی آن کار می شود دارای شوره باشد می تواند این شوره را به آجر نما انتقال دهد و درنتیجه شوره روی نما ظاهر می شود.

۴٫    دمای پخت آجر:
دمای وپخت آجر می تواند در بروز یا عدم بروز شوره موثر باشد.

۵٫    نوع سوخت کوره:
معمولاً برای پخت آجر از گاز، نفت سیاه و یا گازوئیل استفاده می شود. نوع فرآوری و میزان خلوص این سوخت ها در شوره زدن محصول اثرگذار می باشد.

۶٫    اجرای نادرست بند کشی هنگام نما کردن: 
در صورتیکه بندکشی به درستی انجام نشود لکه های شوره یا به عبارتی ملات بندکشی تمامی سطح نما را آلوده می کند و این ملات عامل تشدید شوره خواهد بود.

۷٫    وضعیت آب و هوا در زمان اجرای پروژه:
در زمستان به دلیل سردی هوا و افزایش میزان رطوبت، شوره تشدید میشود. وقتی دیوار آجری تازه ساز در معرض رطوبت قرار گیرد، رطوبت عناصر محلول را به سطح خواهد آورد. هیدروکسید کلسیم ماده ای است که معمولاً در سیمان و ملات وجود دارد. این ماده وقتی دما کاهش می یابد بیشتر حل می شو دو بیشترین حلالیت آن در دمای ۴۰ درجه فارنهایت یا (۴ درجه سانتی گراد) می باشد این ماده به صورت پودر سفید رنگ بر روی آجر نمایان می شود.

۸٫    رنگ آجر:
رنگ آجر یکی از عوامل موثر در نمایش شوره می باشد. از آنجا که بیشتر شوره ها  سفیدرنگ هستند، لذا شوره سفید بر روی آجرهای رنگ روشن مانند آجر های زرد شاموتی، آجر سفید و طوسی روشن کمتر دیده می شوند ولی این میزان شوره بر روی اجرهای قرمز، قهوه ای و سیاه نمایان می باشد.

کنترل شوره

۱٫    کاهش سولفات های قليايی در رس تشکيل دهنده آجر، ملات و دوغاب سيمان

۲٫    جلوگيری از نفوذ آب به داخل ديوار بنايی
الف) استفاده از حداقل آب مورد نياز هنگام ساخت دوغاب و سيمان
ب) استفاده از سايه بانها يا درب پوش های سنگی روی ديوارها
ج) استفاده از مواد پوششی بر روی نمای ساختمان برای ضد آب کردن آن
د) عايق بندی (توسط ايزوگام) در قسمت پايينی ديوار که با زمين مرتبط است

۳٫    کاهش امکان حرکت رطوبت از داخل ديوار به سطح آن

روش های حذف شوره در صورت پديدار شدن بر روی نما

اولين گام برای از بين بردن شوره شناسايی نمک است. اگر نمک محلول در آب عامل ايجاد شوره باشد بهترين روش حذف آن استفاده از برس خشک است. يک روش برای حذف شوره روش سند بلاست نما می باشد با این روش، سطح آجر را سايش داده و نمک های رسوب کرده بر سطح را حذف می کند. اين عمل باعث افزايش خلل و فرج روی ديوار و افزايش جذب آب خواهد شد بنابراين پس ازسند بلاست بايد ديوار را با استفاده از مواد ضد آب، آب بندی کرد.

استفاده از مواد شيميايی نيز در حذف شوره مؤثر است. بعد از استفاده از محلول های شيمیايی برطرف کننده شوره، ديوار بايد کاملاً با آب تميز شسته شود. يک ماده شيميايی معمول که برای حذف شوره به کار می رود محلول اسيد کلريدريک و آب است اين محلول در نسبت ۱ به ۱۲ (اسيد کلريدريک به آب) به کار می رود. شناسايی نوع نمک ايجاد کننده شوره در برطرف کردن آن بسيار حائز اهميت است لذا در صورتيکه نمک ايجاد کننده شوره بتواند با اسيد کلريدريک واکنش دهد (مانند نمکهای کربناتی) و موجب ايجاد شوره های ديگری بر روی نما شود، استفاده از محلول های ديگر مانند محلول اسيد فسفريک و آب به نسبت ۱ به ۹ ( ا قسمت اسيد فسفريک به ۹ قسمت آب) می تواند مفيد باشد.

تميز کردن شوره از ديوار درمان شوره نيست. اين کار تنها علائم شوره را از روی ديوار حذف می کند و امکان پديدار شدن مجدد آن بر روی ديوار وجود دارد مگر اينکه يکی از سه شرط ايجاد کننده آن برطرف شود. استفاده از آب در هنگام اسيدشويی ديوار، باعث می شود شوره در بعضي موارد مجدداً ظاهر شود و اين بار شدت آن بيش از دفعه قبل خواهد بود. بنابراين بايد بعد از اتمام عمل سند بلاست و يا شستشوی ديوار با محلولهای شيمیايی، ديوار را با استفاده از مواد ضد آب، آب بندی کرد .

ظهور شوره بر روی يک ديوار نشان دهنده وجود نمکهای محلول در ديوار و امکان انتقال محلول های نمکی از ديوار به سطح می باشد. حال بايد از نفوذ آب به ديوار و تبديل نمکهای جامد به محلول های نمکی ايجاد کننده شوره جلوگيری کرد. اما بهتر است قبل از اقدام به آب بندی ديوار منتظر بمانيم تا ظهور شوره ها بر روی ديوار به حداکثر مقدار خود برسند. بايد مراقب بود که نمک در زير سطح ديوار به دام نيفتد زيرا اين وضعيت باعث ايجاد شوره های زير سطحی می شود. اگر محلول های نمکی توسط يک ماده دفع کننده آب، در زير سطح بيرونی آجر يا ديوار متوقف شوند، پس از تبخير آب موجود در اين محلول های نمکی، به تدريج اين نمکها در زير سطح ديوار رسوب کرده و سپس تبلور می یابند و انبساط کريستال های نمک باعث خرد شدن يا فروپاشی آجر خواهد شد.

شوره يک مسئله قابل کنترل است. هرچند شوره نبايد مشکل ديوارهای جديد باشد. با حذف سه شرط لازم يا يکی از شروط لازم برای ايجاد شوره، استفاده از مصالح ساختمانی خوب ، رعايت جزئيات و کيفيت بالای ساختمان سازی می توان امکان ايجاد شوره بر روی ديوارهای جديد را بسيار کاهش داد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.